Μου λες να φοβηθώ …το ΣΥΡΙΖΑ, αλλά σκέφτομαι ότι κουράστηκα να μου προκαλείς φόβο
Ο φόβος είναι ένα βασικό συναίσθημα του ανθρώπου που προκαλείται από τη συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής. Είναι ένας μηχανισμός προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού που δεν απαιτεί τη συνειδητή σκέψη. Η ψυχοφυσιολογική αντίδραση του φόβου είναι αποτέλεσμα διέγερσης ενός αμυντικού συστήματος με το οποίο ο άνθρωπος είναι προικισμένος ήδη από την εποχή που ο ίδιος, ή τα άλλα είδη από τα οποία εξελίχθηκε, εξασφάλιζε την επιβίωσή του απέναντι σε λιοντάρια, τίγρεις, καταιγίδες και άλλα δεινά.Ακριβώς επειδή ο φόβος έχει τη μοναδική ιδιότητα να ξεγλυστράει της συνειδητής σκέψης, αποτελεί ένα άριστο μέσο ελέγχου του ενός ανθρώπου από τον άλλο, ή ακόμη και ολόκληρων κοινωνιών.
Ο φόβος λειτουργεί με τρόπο πολωτικό. Με το αρχέγονο δίπολο “fight or in-flight”, δημιουργούνται αυτόματα υπό το καθεστώς φόβου δύο, αποκλειστικά, επιλογές από τις οποίες μοιάζουν να εξαρτώνται τα πάντα. Εύκολα παραδείγματα είναι ο στρατός που χρησιμοποιεί αυτό το δίπολο στην εγκατάσταση πειθαρχίας “υπάκουσε στις εντολές χωρίς ερωτήσεις” (δηλαδή, χωρίς σκέψη), η θρησκευτική πίστη και ο προσηλυτισμός (παράδεισος ή κόλαση), κ.α.
O φόβος είναι το πιο αρχέγονο συναίσθημα..
Σέρνεται σαν ανάμνηση ενός γονέα που σου στέρησαν πολύ νωρίς… ή μπαίνει στην ψυχή σαν αμφισβήτηση του εαυτού.
Αλλά αυτό που όλοι φοβόμαστε περισσότερο είναι το άγνωστο.
Όμως, ο φόβος, όπως και κάθε άλλος «παραγωγικός» πόρος, υπόκειται στους νόμους της παραγωγής. Έτσι, δεν μπορεί να ξεφύγει από το νόμο της φθίνουσας οριακής παραγωγικότητας. Ακόμη και στην περίπτωση του φόβου ως μέσου ελέγχου της συμπεριφοράς του εκλογικού σώματος από κυβερνήσεις. Καθώς οι διαδοχικές δόσεις διασποράς του φόβου προστίθενται μέσω της διαδικασίας «παραγωγής» τους από μία κυβέρνηση, η δημόσια αποδοχή της φερόμενης κυβερνητικής προστασίας της κοινωνίας από το υποτιθέμενο αντικείμενο του φόβου μειώνεται. Έτσι, την πρώτη φορά που η κυβέρνηση αναφέρεται στην απειλή του “κακού λύκου”, το κοινό φοβάται. Τη δεύτερη φορά που θα το κάνει, το κοινό φοβάται σε μικρότερο βαθμό. Την τρίτη φορά, φοβάται ακόμη λιγότερο. Εάν η κυβέρνηση παίζει πολύ συχνά το χαρτί του φόβου, τότε το κοινό βαθμιαία απευαισθητοποιείται, και τελικά η δυναμική μιας κυβέρνησης να συντηρεί περαιτέρω το φοβικό δίπολο εξαντλείται.
Πράγματι, ο φόβος αποτελεί μια ποσότητα με αξία σε αναπόφευκτη, σταδιακή υποτίμηση, ανάλογη του βαθμού της εξοικείωσης του αποδέκτη. Ο Μακιαβέλλι παρατηρεί ότι η ψυχραιμία της μάζας είναι άστατη: «Ενώ είναι εύκολο να πείσεις τη μάζα για κάτι, είναι δύσκολο να συντηρήσεις την πίστη της». Όταν η απειλή αποτυγχάνει να κλιμακωθεί ή να παρουσιάσει κάποια δείγματα, τότε η κοινωνία αμφισβητεί την ουσία της. Για αυτό τον λόγο, μια κυβέρνηση που χρησιμοποιεί τον φόβο, τείνει να ανθίσταται στην υποτίμησή του επενδύοντας στη συντήρηση και στην επικαιροποίησή του με νέα …δεδομένα. Ένα καλό παράδειγμα αυτής της τακτικής αποτέλεσε ο φόβος της πυρηνικής απειλής στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Χρειάστηκαν κάμποσες περιοδικές κρίσεις όπως, ίσως, ο κόλπος των Χοίρων, οι συχνές διαρροές στα ΜΜΕ σχετικά με αλλαγές στην ισορροπία των συσχετισμών των αντίπαλων οπλοστασίων, και ούτω καθεξής, προκειμένου να διατηρείται το “ενδιαφέρον” του κοινού.
Τα παραδείγματα της επιβολής του φόβου για τον έλεγχο των κοινωνιών σε πολιτικό επίπεδο είναι άπειρα στην ανθρώπινη ιστορία. Ανακαλεί κανείς στο πρόσφατο παρελθόν την εκστρατεία των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας υπέρ της υποστήριξης των πολεμικών επιλογών τους την περασμένη δεκαετία, κάτω από την απειλή των “όπλων μαζικής καταστροφής”. Οι κοινωνίες των χωρών τους πείστηκαν ότι το Ιράκ διέθετε τέτοια όπλα και ότι κρύβονταν πίσω από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου σε Νέα Υόρκη και Λονδίνο. Αργότερα αποδείχθηκε, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι ήταν το μεγαλύτερο πολιτικό ψέμα στη σύγχρονη ιστορία.
Είχε, εξάλλου, προηγηθεί η εκπαίδευση της κοινωνίας μέσω του ψυχρού πολέμου με τη Σοβιετική Ένωση, όπως ανέφερα προηγούμενα και νωρίτερα οι ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, που συνέβαλαν στην εμπέδωση ενός μέτρου ρεαλιστικής εκτίμησης της πυρηνικής απειλής στην ανθρώπινη συνείδηση με συγκεκριμένο …δείγμα. Στην τελευταία, μάλιστα, περίπτωση, ο Πρόεδρος Τρούμαν φέρεται να είχε δεχθεί, κατά την προσπάθειά του να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, τη συμβουλή ενός γερουσιαστή του κόμματός του, Άρθουρ Βάντενμπουργκ: “You’ve got to scare the hell out of them.” (πρέπει να τους τρομάξεις όσο περισσότερο γίνεται).
Είναι, ελπίζω, προφανές ότι η “πολιτική φόβου” δεν συνάδει ιδιαίτερα με τη δημοκρατική λειτουργία. Από την άλλη, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει εξίσου προφανής η χρήση αυτής της τακτικής ενόσω ένα ευρύτερο σύνολο οδηγείται στο δίπολο, μέσα στο οποίο πρέπει να επιλέξει με αρκετό άγχος, μεταξύ ενός απόλυτου σωστού κι ενός απόλυτου λάθους. Ειδικά, μια κοινωνία σε χρέος καθίσταται ιδιαίτερα ευάλωτη σε πολιτικούς χειρισμούς, καθώς τα μέλη της είναι τόσο απασχολημένα στην αποπληρωμή των δανείων τους, των ενοικίων τους και με την επιβίωσή τους, που δεν διαθέτουν ούτε τον χρόνο, ούτε την ενέργεια, ούτε και την απαραίτητη διάθεση να αμφισβητήσουν το status quo. Ο μέσος άνθρωπος που απέχει ελάχιστα από την πτώχευση, εγκλωβίζεται ολότελα σε αυτό το δίπολο, που παρακάμπτει εύκολα τη συνειδητή σκέψη.
Δικαίως ή αδίκως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Ελληνικές κυβερνήσεις των μνημονιακών ετών έχουν χρησιμοποιήσει τον φόβο πολιτικά. Η απειλή του Grexit (της εξόδου μας από την Ευρωζώνη), οι απειλές για την απώλεια των καταθέσεων, τη χειροτέρευση των οικονομικών δεικτών και της ανεργίας, κ.τ.λ., με τη συνδρομή των ΜΜΕ, προβάλλονται ως τρομακτικό δίλημμα για τη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος, που επανέρχεται κάθε φορά όταν οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα στον αντίπαλο.
Στη ανατροφοδότηση αυτής της ατμόσφαιρας φόβου συμμετέχουν ακόμη και ξένοι θεσμικοί παραγόντες κάποιου κύρους, όπως ο Προέδρος της Γαλλίας στην απίστευτη πολιτική του παρέμβαση σε δελτίο ειδήσεων του MEGA Channel, στη δημοσιογράφο Όλγα Τρέμη, μια ανάσα πριν τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, ή ο Προέδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πιο πρόσφατα.
Ωστόσο και η ίδια η κυβέρνηση, με τη σειρά της, παίρνει αποφάσεις και συνάπτει δανειακές συμβάσεις με το καθεστώς του φόβου που καλλιεργούν οι δανειστές της, ή οι αγορές. Μπροστά στο ανάλογο, δικό της τρομακτικό δίλημμα, δείχνει να αποδέχεται όρους και μεταρρυθμιστικές οδηγίες με ελάχιστη διαπραγμάτευση.
Δυσκολεύεται κανείς να ξεχωρίσει ποια είναι η αλήθεια, πίσω από ποιά συμφέροντα και ποιού κάθε φορά, ειδικά αν δεν διαθέτει γνώσεις στην οικονομική επιστήμη (πόσω μάλλον όταν οι απόψεις και των οικονομολόγων διίστανται), αλλά δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει ότι αυτός ο φόβος, ανεξάρτητα αν είναι ή όχι τεκμηριωμένος, χρησιμοποιείται με τρόπο οπωσδήποτε συστηματικό.
Πλην όμως, η κοινή γνώμη δείχνει να απευαισθητοποιείται με τον καιρό. Όπως έγραψα παραπάνω, η κατάχρηση φέρνει αργά ή γρήγορα την εξοικείωση. Επιπλέον, οι πολίτες διαπιστώνουν ότι οι διαπραγματεύσεις με την Τρόικα θυμίζουν περισσότερο μεγαλόσχημη κυρία που εισέρχεται σε ακριβό κατάστημα και αγοράζει στην αναγραφόμενη τιμή χωρίς παζάρι, την ίδια στιγμή που οι ίδιοι προσπαθούν με κόπο να ρυθμίζουν τις δόσεις των δικών τους δανείων, ή να αποφεύγουν τα τηλέφωνα των ενοχλητικών εισπρακτικών εταιριών.
Συμπερασματικά, η παρούσα κυβέρνηση και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τόσο την Ελληνική κοινωνία όσο και τους δανειστές της, ολοκληρώνει τον κύκλο της. Δικαίως ή αδίκως δεν πείθει και δεν έχει περιθώρια επιβίωσης. Σκεπτόμενος, δε, ως απλός πολίτης με την ενσυναίσθηση του οικονομικού βάρους πάνω στους υπόλοιπους συμπολιτές μου και αναλογιζόμενος την καθημερινή συμπίεσή τους, – ως συνωστισμένων και δικαιολογημένα αγανακτισμένων επιβατών μιας ανάπτυξης που δεν λέει να φανεί στον σταθμό των μνημονίων που παρατείνονται -, πιστεύω ότι θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να αλλάξουν οι όροι της εθνικής μας διαπραγμάτευσης το συντομότερο.
Αυτό πρέπει να ξεκινήσει από τα πρόσωπα. Πιστεύω, δηλαδή, ότι πρέπει να έχουν την ευκαιρία της διακυβέρνησης εκείνα τα πρόσωπα που δεν θα είναι, πράγματι. “γνώριμα”… στον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εκείνοι ακριβώς που μας υπαγορεύεται, συστηματικά, να φοβηθούμε. Υποψιάζομαι, ειλικρινά, ότι έχουμε να κερδίσουμε πολύ περισσότερα με την ανατροπή του status quo, εδώ και τώρα και μάλιστα χορηγώντας τους πλήρη ισχύ, με κοινοβουλευτική αυτοδυναμία.
Μήπως οφείλουμε να πάμε ενάντια στον φόβο μας αυτή τη φορά;
