Αμήχανος ο κόσμος μπροστα στο μοιραίο ;


του Μάκη Ανδρονόπουλου

Προλαβαίνει άραγε η Γαλλία και η Ευρώπη να κάνουν κάτι για να μην εκλεγεί η Λεπέν; Μάλλον όχι, καθώς τίποτε δεν μαρτυρά ότι η Κομισιόν και οι μεγάλοι παίκτες αντιλαμβάνονται την ανατρεπτικότητα των καιρών, αφού εμμένουν σε συμβατικές και χρονοβόρες λύσεις στα μεγάλα προβλήματα που άλλωστε, μέχρι τώρα δεν κατάφεραν να τα λύσουν. Η τάση του κόσμου για ανατροπή της υποκριτικής «φιλελεύθερης τάξης» παίρνει διάφορες μορφές που χαρακτηρίζονται ως «λαϊκιστικές», αλλά ενσωματώνουν τις προσδοκίες των πολλών για απαλλαγή από τους καταστροφείς των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Στις ΗΠΑ διαφαίνεται πως   το Δημοκρατικό κόμμα αντιδρά στα μηνύματα των καιρών, ενώ οι κοσμοπολίτες αναζητούν λύσεις μέσα από νέου τύπου δραστηριότητες , όπως η παγκόσμια συνέλευση των 44 εκατ. μελών του Avaaz. Ο κόσμος μας είναι σε μετάβαση κι αυτό γίνεται όλο και πιο σαφές, χωρίς να ξέρουμε εάν θα προσαράξει σε μια μαγική ακτή ή στα βράχια της αλαζονείας των ολίγων πλουσίων.

Ακολουθούν τρία σχετικά κείμενα

Πού πάει ο κόσμος;

Την ώρα που η 26χρονη βουλευτής του Λαϊκού Μετώπου Μαριόν Μαρεσάλ Λεπέν, εγγονή του Ζαν Μαρί Λεπέν και ανιψιά της Μαρίν Λεπέν, δήλωνε στο πρακτορείο Sputnik ότι η Ρωσία έχει μεγάλο ρόλο να παίξει στην Ευρώπημαζί με τη Γαλλία, επειδή «είναι σύμμαχος με την πολιτισμική έννοια και έχουμε συμφέροντα που πρέπει να υπερασπιστούμε από κοινού», η μεγαλύτερη παγκόσμια διαδικτυακή οργάνωση, το Avaaz, καλούσε τα 44 εκατ. μέλη της να συμμετάσχουν επειγόντως σε μια Παγκόσμια Συνέλευση Πολιτών για να καθορίσουν το μέλλον της οργάνωσης και τη νέα στρατηγική της. Αν δίπλα σε αυτά τα δύο αμφιλεγόμενης σημασίας γεγονότα βάλουμε τα δύο μείζονα που προηγήθηκαν, το Brexit και την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ, έχουμε μια καλή ιδέα  για τις δυναμικές που αναπτύσσονται τόσο στον μικρό, όσο και στο μεγάλο μας κόσμο.

Αν επίσης σκεφτούμε πως τα πολεμικά μέτωπα στη  Συρία και το Ιράκ μοιάζουν να ενοποιούνται ή ότι οι Φιλιππίνες άλλαξαν αιφνιδίως στρατόπεδο εγκαταλείποντας θορυβωδώς τις ΗΠΑ ή ότι το πρώτο κινέζικο αεροπλανοφόρο πλέει ήδη στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας ή ακόμη πως τα καραβάνια των μεταναστών συνεχίζουν να έρχονται και τέλος τις διαδηλώσεις των νέων στις ΗΠΑ, μπορούμε αβίαστα να συμπεράνουμε ότι ο κόσμος αλλάζει!...

Το ερώτημα λοιπόν είναι πώς αλλάζει και κυρίως πού πάει; Αν για λίγο αναστοχαστούμε την ομιλία του Μπάρακ Ομπάμα στην Αθήνα αντιλαμβανόμαστε ότι τα πάντα αλλάζουν μάλλον προς το χειρότερο. Αυτά που είπε ο χαρισματικός Αμερικανός πρόεδρος για τη δημοκρατία και το πώς πρέπει με τη συμμετοχή μας να την διεκδικούμε καθημερινά, δείχνουν ότι η δημοκρατία κινδυνεύει από τα μέσα. Όχι θεωρητικά, αλλά εδώ και τώρα. Δυστυχώς,  τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, οι δημοκρατικές ηγεσίες δεν αντέδρασαν εγκαίρως και δραστικά.Φτάνει να δει κανείς τις τελευταίες προτάσεις του eurogroup και της Κομισιόν για τη λιτότητα και την ανάπτυξη για να καταλάβει πόσο πίσω είναι από τα πραγματικά προβλήματα. Η Ευρώπη στέκεται στην κόψη του ξυραφιού και οι αντιδράσεις είναι πολύ ασθενικές, πολύ συμβατικές έναντι αυτού που έρχεται. Συνεπώς, ξέρουμε περίπου πού πάνε τα πράγματα και δικαιολογίες δεν έχουμε ούτε εμείς οι πολίτες, ούτε οι ηγεσίες.

Στο πεδίο της πολιτικής, έξι μήνες πριν τη κρίσιμη αναμέτρηση στη Γαλλία (που ενδέχεται να κρίνει οριστικά το μέλλον της Ευρώπης),  η Μαριόν Μαρεσάλ Λεπέν από το βήμα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης, δηλώνει ότι το κόμμα της δεν θέλει να «καταστρέψει την ευρωπαϊκή ιδέα, αλλά μάλλον να δημιουργήσει μια άλλη Ευρώπη βασισμένη στον σεβασμό των εθνών, της εθνικής κυριαρχίας και της εθνικής ταυτότητας». Ποιος μπορεί να διαφωνεί με αυτό. Αλλά εκεί είναι και το πρόβλημα. Λένε τα αυτονόητα που οι άλλοι περιφρόνησαν και εκεί είναι η παγίδα. Είναι σαφές από την πρώτη στιγμή ότι τα κόμματα του τόξου που αντιτίθεται στο ευρωπαϊκό κατεστημένο  επιχειρούν να εκμεταλλευτούν το Brexit και τη νίκη του Τραμπ.

Ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Zygmunt Bauman στο τελευταίο άρθρο του, όπου υποστηρίζει πως ο νεοφιλευθερισμός άνοιξε τον δρόμο για τον Τραμπ, επισημαίνει ότι ένας «αποφασιστικός» (decisionist) ηγέτης, τύπου Τραμπ, το μόνο που χρειάζεται για να δράσει είναι κάποια δημόσια νομιμοποίηση. Μετά, οι αποφάσεις του δεν έχουν κανένα άλλο περιορισμό, αρνείται συνήθως να τις εξηγήσει και λειτουργεί με τη θέληση του ηγέτη. Ο Bauman φοβάται ότι στη νέα εποχή της φιλελεύθερης δημοκρατίας, τέτοιου τύπου ηγεσίες θα λειτουργούν αυταρχικά παραβιάζοντας την ανθρώπινη ελευθερία και τα δικαιώματα. Η προειδοποίηση του Bauman προς τους Ευρωπαίους είναι σαφής και τραγικά επίκαιρη.

Το κακό είναι ότι το σύστημα άφησε σε αυτούς που ορίζονται ως εναλλακτική δεξιά να λύσουν τα προβλήματα και τώρα εμφανίζεται τρομαγμένο. Χωρίς αμφιβολία, ο καπιταλισμός χρειάζεται μια νέα ρύθμιση, νέους κανόνες κι ένα νέο σπρώξιμο. Ο Τραμπ λέει πολύ αντίθετα πράγματα από αυτά που συμβαίνουν, δημιουργώντας ελπίδες σε αυτούς που υπέστησαν την αδιαφορία του συστήματος. Κι ο κόσμος τον άκουσε. Αυτό βέβαια δεν καθιστά αυτόματα λύσηόσα λέει ο Τραμπ. Αντιθέτως, έχουν μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό ρίσκο, ιδιαίτερα τώρα που η αμερικάνικη οικονομία μοιάζει να ισορροπεί.  Η δυσφορία όμως του κόσμου απέναντι στο παλιό πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο που δημιούργησε και μεγαλοποίησε τα προβλήματα παραμένει μεγάλη, γι΄ αυτό και προκλήθηκε αυτό το τσουνάμι της αντιπολιτικής με την στροφή του κόσμου σε μη πολιτικά πρόσωπα ή ακραίους πολιτικούς.

Η κοινωνία των πολιτών αλλάζει την πολιτική

Οι πολίτες στις δυτικές χώρες, και όχι μόνο, είναι τα τελευταία χρόνια ολοένα και πιο ανήσυχοι και προβληματισμένοι για τις πολιτικές που ακολουθούν οι κυβερνήσεις τους, με την ασυδοσία και την ανεξέλεγκτη δύναμη των αγορών, αλλά και με το ίδιο το πολιτικό κατεστημένο. Τα 300.000 νέα μέλη που γράφτηκαν στους Εργατικούς της Βρετανίας για να διασφαλίσουν τον Τζέρεμι Κόρμπιν στην ηγεσία του κόμματος, η καμπάνια του Μπέρνι Σάντερς  για το χρίσμα και ο κόσμος που τον ακολούθησε, ακόμη και τα χαρακτηριστικά των εκλογέων του Τραμπ δείχνουν ότι οι πολίτες στρατεύονται ξανά στα κόμματα για να τα αλλάξουν. Ταυτόχρονα, η κοινωνία των πολιτών, μετά την εκτόνωση των κοινωνικών κινημάτων που ανέδειξε η παγκοσμιοποίηση και η κρίση του 2008 (Σιάτλ, Γένοβα, Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, Ταχρίρ, Αγανακτισμένοι, Occupy Wall Street), αναζητά νέους τρόπους οργάνωσης και παρέμβασης.

Το διαδικτυακό κίνημα  Avaaz.org έπειτα από δέκα χρόνια παρεμβάσεων σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα του πλανήτη, με 44 εκατ. μέλη σε 18 χώρες από διάφορα έθνη, θρησκείες, ηλικίες, βιώματα και κουλτούρες, με 301.820.217 δράσεις και 2.792 εκστρατείες εισέρχεται σε μια νέα φάση εξέλιξης. Με ένα e-mail - σε 17 γλώσσες που χρησιμοποιεί-  ζητά τη συμμετοχή των μελών του σε μια διαδικτυακή Παγκόσμια Συνέλευση Πολιτών με στόχο να καθοριστούν τα επόμενα βήματα και η οργανωτική του μορφή. Η βασική οργανωτική ομάδα του Avaaz τονίζει στην ανακοίνωσή της: «Είμαστε η αντανάκλαση της ανθρωπότητας. Και η ανθρωπότητα τώρα χρειάζεται ένα κίνημα περισσότερο από ποτέ. Ας το φτιάξουμε μαζί». Η Παγκόσμια Συνέλευση Πολιτών θέτει ένα απλό ερώτημα: «Πώς πιστεύεις ότι πρέπει να προχωρήσουμε ως κίνημα;» και το αναλύει ως εξής: Πώς πρέπει να ανταποκριθούμε στην παγκόσμια άνοδο του εθνικισμού και του δογματισμού; Σε ποιες μάχες για κοινωνική αλλαγή πρέπει τώρα να επικεντρωθούμε;Τι μορφή πρέπει να πάρει το Avaaz; Τι αλλαγές πρέπει να γίνουν για να απαντήσουμε σε αυτές τις προκλήσεις;

Με μεγάλες σε διάρκεια και έκταση εκστρατείες, που συγκέντρωναν 1-3 εκατ. υπογραφές το λιγότερο, με διαδηλώσεις, με χιλιάδες τηλεφωνήματα σε βουλευτές, με τη συγκέντρωση χρημάτων το Avaaz συνέβαλε αποφασιστικά στησυμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, στην διάσωση της ελευθερίας στο ίντερνετ μπλοκάροντας δύο νόμους στις ΗΠΑ και την συμφωνία  ACTA στην Ευρώπη. Έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία και θεσμοθέτηση των μεγαλύτερων θαλασσίων πάρκων, εμπόδισε σε πολλές περιπτώσεις τη Monsanto να καταστρέψει κι άλλες περιοχές και να ανοίξει νέα χημικά εργοστάσια και μπλόκαρε τη συμφωνία του Ρούμπερτ Μέρντοχ να εξαγοράσει  το βρετανικό τηλεοπτικό κολοσσό BSkyB. Το Avaaz συγκέντρωσε δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για σημαντικούς σκοπούς, με πάνω από τα μισά για να σωθούν ή να ξαναχτιστούν οι ζωές συνανθρώπων μας έπειτα από ανθρωπιστικές καταστροφές. Συγκέντρωσε εκατομμύρια ευρώ για αποστολές θαλάσσιας διάσωσης και προγράμματα προστασίας από το βαρύ χειμώνα χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών. Έπαιξε κρίσιμο ρόλο στο να πεισθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να απαγορεύσει τα τοξικά νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα που ευθύνονται για τη μαζική μείωση του πληθυσμού των μελισσών σε όλο τον κόσμο. Ως γνωστόν, η μέλισσα κάνει κάτι μοναδικό, επικονιάζει το ένα τρίτο όλων των τροφών μας. Τέλος το κίνημα έχει συνεργαστεί επανειλημμένως με αυτόχθονες προστάτες των απειλούμενων δασών σε όλη την Αμερική και την Αφρική. Το 2009, το Avaaz πολέμησε ένα νομοσχέδιο που θα παρέδιδε ένα μεγάλο τμήμα του Αμαζονίου της Βραζιλίας σε γεωργικές επιχειρήσεις, κάνοντας 14.000 τηλεφωνήματα και στέλνοντας 30.000 μηνύματα μέσα σε μόλις δύο μέρες στο γραφείο του τότε προέδρου Λούλα ντα Σίλβα, με αποτέλεσμα να ασκήσει βέτο στις χειρότερες διατάξεις του νομοσχεδίου.

Επιστρέφοντας στην κομματικά οργανωμένη πολιτική, η εκλογή του αουτσάιντερ Φρανσουά Φιγίον για την διεκδίκηση της προεδρίας στη Γαλλία στο χώρο των συντηρητικών ήταν μια ακόμη επιλογή των πολιτών κόντρα στους κομματικούς μηχανισμούς και τους «βαρόνους». Είναι δηλαδή σαφές ότι ο κόσμος θέλει τα πρόσωπα να αλλάξουν, ώστε να αλλάξουν και τα κόμματα και ως εκ τούτων να αλλάξουν και τα προγράμματα. Τα κόμματα πρέπει να αναδιαρθρωθούν εκ βάθρων για να εκφράσουν τις καινούργιες αγωνίες και να διεκδικήσουν νέες άμεσες λύσεις.

Στις ΗΠΑ, το Δημοκρατικό Κόμμα μετά την ήττα της Χίλαρι Κλίντον, μοιάζει να έχει λάβει το μήνυμα. Δυο-τρεις μέρες μετά την ήττα, παρενέβη προς τα μέλη και τους φίλους με ένα εντυπωσιακό και στακάτο μέιλ: Το μήνυμα, με τίτλο «Γι΄ αυτό που έρχεται», δήλωνε πως «οι Δημοκράτες δεν υποχωρούν» και ρωτούσαν τον παραλήπτη  αν παραμένει στις γραμμές τους. Είναι αυτό που αποκαλούν οι τεχνικοί της πολιτικής rapidresponse, ταχεία αντίδραση. Λίγες ώρες νωρίτερα, οι NewYorkTimes, δημοσίευαν editorial με τίτλο «Δημοκράτες, αφήστε τους ηγέτες σας να αναδειχθούν».Ο αρθρογράφος David Leonhardt αφού επεσήμανε την στενοκεφαλιά του κόμματος στην επιλογή υποψηφίου, τόνιζε ότι το λάθος δεν μπορεί να επαναληφθεί και πρότεινε να αρχίσουν διεργασίες από κάτω, από τη βάση, τους φίλους και τα μέλη του Δημοκρατικού Κόμματος, ώστε να αναδειχθούν οι νέες ιδέες και οι νέοι ηγέτες. Οι Αμερικανοί Δημοκρατικοί μάλλον πήραν το μήνυμα των ψηφοφόρων και παρ΄ όλο που έχουν τέσσερα χρόνια μπροστά τους, άρχισαν από τώρα να ψάχνονται.

Το ερώτημα είναι πως θα εξελιχθούν τα πράγματα στην Ιταλία μετά το Όχι της 4ης Δεκεμβρίου. Αλλά και τι θα γίνει στη Γαλλία, μετά την απόσυρση Ολάντ και την υποψηφιότητα του «καμένου» πρωθυπουργού του Μανουέλ Βαλς. Παρά τις δημοσκοπήσεις, ο θετσεριστής Φιγιόν είναι αμφίβολο εάν  θα στηριχθεί στο β΄ γύρο, από τους σοσιαλιστές ψηφοφόρους που συμμετείχαν τις πολύμηνες και δυναμικές διαμαρτυρίες «Τη νύχτα, όρθιοι» (La nuit debout). Γι΄ αυτό και μόνο μια ανατρεπτική υποψηφιότητα από την πλευρά των σοσιαλιστών μπορεί να ανακόψει την πορεία την Μαρίν Λεπέν προς την προεδρία.

 Όλα πάντως δείχνουν πως έχουμε εισέλθει σε φάση ανατροπών, καθώς οι ψηφοφόροι είτε μέσα από τα κόμματα, είτε έξω από αυτά λειτουργούν εναντίων των μηχανισμών και των συστημάτων, διαμορφώνοντας τις συνθήκες για τη μετάβαση σε κάτι άλλο. Το αν θα βγει καλό ή κακό δεν μπορεί κανείς να το ξέρει, αλλά το παλιό σύστημα φεύγει. 

Εθνικισμός ή διόρθωση της παγκοσμιοποίησης ;

Η τρέχουσα παγκοσμιοποίηση προσέλαβε απίστευτες διαστάσεις εξ αιτίας της χρονικής σύμπτωσης τριών κρίσιμων αλλαγών τη δεκαετία του 1990, την  πτώση του Τείχους που ενοποίησε την παγκόσμια αγορά, την τεχνολογία της πληροφορίας που επέτρεψε την αποϋλοποίηση και την ταχεία κυκλοφορία των κεφαλαίων και την σχετική ενοποίηση των διεθνών κανόνων εμπορίου. Η παγκοσμιοποίηση μετατόπισε δραματικά την απασχόληση από τη Δύση προς την Ασία δημιουργώντας ένα απίστευτο αναπτυξιακό τσουνάμι που οδήγησε μέσα σε μια 25ετία στην εμφάνιση νέων παγκόσμιων γεωοικονομικών παικτών, με αποτέλεσμα ο κόσμος να λειτουργεί αρκετά πολυπολικάπαρά την υπεροχή των ΗΠΑ.

Η παγκοσμιοποίηση μετέφερε τερατώδους μεγέθους κεφάλαια στη Δύση, καθώς και ένα τεράστιο κύμα οικονομικών, οικολογικών μεταναστών (τώρα και πολιτικών προσφύγων), προκαλώντας αναλόγου μεγέθους στρεβλώσεις στην πραγματική οικονομία και στην απασχόληση, αλλά και στα δημοσιονομικά των χωρών, με κατάληξη στο αμερικανικό κραχ 2007-8 που ακόμη επηρεάζει την ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία. Παράλληλα, εδραίωσε την επικυριαρχία των αγορών επί της πολιτικής (νεοφιλελευθερισμός) με την επιβολή της απορρύθμισης των πάντων, των ιδιωτικοποιήσεων, των αντιλαϊκών πολιτικών και την διάλυση του κοινωνικού κράτους.   Έτσι, η παγκοσμιοποίηση προκάλεσε μεγάλες κοινωνικές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις παγκοσμίως και συνεχίζει να δέχεται μια συνεχή αμφισβήτηση και κριτική  που δεν προέρχεται πια μόνο από τους εργαζόμενους και την αριστερά εν γένει, αλλά και από οικονομολόγους, επιστήμονες, στοχαστές που ανήκουν στη δεξιά και την κεντροδεξιά.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό τα τελευταία χρόνια αναδύονται στην Ευρώπη, αλλά και ευρύτερα στις χώρες της Δύσης, νέα πολιτικά φαινόμενα και μορφώματα, που άλλα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν απολιτικά, άλλα λαϊκιστικά και άλλα ως εναλλακτική δεξιά. Η απλουστευτική και ειρωνική αντιμετώπισή τους από τους συστημικούς πολιτικούς και ταmedia οδήγησε την εναλλακτική δεξιά στην άκρα δεξιά (πχ. το AfD στη Γερμανία) και τα απολιτικά κινήματα στη ριζοσπαστικοποίηση (πχ οι Podemos στην Ισπανία). Το Brexit και η εκλογή Τραμπ αντιμετωπίστηκαν ως αποτέλεσμα ενός ακραίου λαϊκισμού ακροδεξιάς κατεύθυνσης. Τώρα, ο Τραμπ και το Brexit αντιμετωπίζονται ως νεοεθνικισμός και ως αντιπαγκοσμιοποίηση.  Ο πολιτικός φιλόσοφος Φράνσις Φουκουγιάμα βλέπει την έλευση μιας νέας εποχής «λαϊκιστικού εθνικισμού» που στηρίζεται στις «θυμωμένες και ενεργοποιημένες δημοκρατικές πλειοψηφίες» κόντρα στην κυρίαρχη φιλελεύθερη τάξη που κυριάρχησε μεταπολεμικά. Η νέα αυτή εποχή θα αναδιαμορφώσει την παγκόσμια τάξη. Διατυπώνει το φόβο ότι μπορεί ο κόσμος να διολισθήσει σε μια κατάσταση «ανταγωνιστικών και οργισμένων εθνικισμών». 

Πράγματι, το Brexit ενσωματώνει πολλά στοιχεία αντιπαγκοσμιοποίησης και νεοεθνικισμού, όπως άλλωστε και η γενική ρητορική του νεοεκλεγέντος Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Αν ο Τραμπ σηκώσει τον Τοίχο στο Μεξικό και κυνηγήσει τους μετανάστες, αν περιορίσει τη NAFTA, αν «παγώσει» την ΤΡΡ και την ΤΤΙΡ, αν φορολογήσει τα εισαγόμενα από την Κίνα (δηλ. κόντρα στον ΠΟΕ), αν αλλάξει νομισματική πολιτική και περιορίσει την ασυδοσία των αγορών σίγουρα οι επιπτώσεις στην παγκοσμιοποίηση θα είναι αισθητές.

Αλλά ας είμαστε ρεαλιστές. Η παγκοσμιοποίηση είχε τρέξει πολύ γρήγορα και για πολύ και έκανε πολλές ζημιές στις δυτικές κοινωνίες και όχι μόνο. Τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Κίνα και προφανώς η Ευρώπη χρειάζονται στήριξη των εσωτερικών τους αγορών και της παραγωγής τους.  Το ζήτημα δεν είναι να σταματήσει η παγκοσμιοποίηση, ούτε να καταργηθεί, αλλά να εκλογικευθεί, να διορθωθεί, να αφομοιωθεί από τα κράτη.

Αυτά είναι ιστορικά φαινόμενα που δεν απαγορεύονται με νόμους, ούτε ελέγχονται με πολιτικές αποφάσεις. Ηδαιμονοποίηση από το κατεστημένο των πολιτικών εκλογίκευσης των φαινομένων της παγκοσμιοποίησης και της ασυδοσίας των αγορών με την καταγγελία τους ως λαϊκιστικό εθνικισμό δεν λύνει κανένα πρόβλημα, αντίθετα ρίχνει λάδι στη φωτιά. Η διόρθωση και η εκλογίκευση της παγκοσμιοποίησης δεν είναι απειλή, ούτε εθνικισμός, ούτε λαϊκισμός είναι μια φυσική αντίδραση σε ένα πολιτισμικό φαινόμενο που προσέλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Αν η αντιπαράθεση οξυνθεί, τότε θα αναδειχθεί η ουσία των πραγμάτων που είναι η αντεπίθεση της πραγματικής οικονομίας στην «φούσκα» του μονεταρισμού των αγορών.