H βιοπολιτική των μνημονίων

του Μάκη Ανδρονόπουλου  

Η χώρα έχει επιπλέον μείζονα εθνικά προβλήματα προς άμεση και μακροπρόθεσμη επίλυση. Το δημογραφικό, το μεταναστευτικό, το Βορειοηπειρωτικό, το Σκοπιανό, το Κυπριακό και βεβαίως τις ακραίες τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο. Οι υπαρκτές πολιτικές ηγεσίες και κόμματα δεν μπόρεσαν να εκπονήσουν ένα Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης. Ούτε καν μπόρεσαν να συναινέσουν σε κάποιες πολιτικές. Είναι προφανές πως δεν μπορούν να δέσουν τα κορδόνια τους.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιλογή του ελληνικού λαού να κυβερνήσει ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελούσε τη μοναδική διέξοδο που είχε το 2015. Οι επί πέντε χρόνια πρωτοφανείς στα διεθνή χρονικά μνημονιακές πολιτικές, που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, είχαν ρίξει τη χώρα στα βράχια. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο ΣΥΡΙΖΑ και απροετοίμαστος ήταν, και λάθος ανάλυση είχε και δραματική τεχνική ανεπάρκεια είχε και έχει.

Παρ’ όλα του τα μειονεκτήματα και τις προβοκάτσιες της Δεξιάς και της διαπλοκής (π.χ. ενθάρρυνση της διαφυγής 40 δισ. ευρώ καταθέσεων από τις τράπεζες στο εξωτερικό και στις θυρίδες κλπ), η κυβέρνηση Τσίπρα άντεξε και διόρθωσε πολλά από τα λάθη της, έστω με κόστος. Είναι σαφές ότι εφαρμόζει ακραίες πολιτικές που της επιβάλλονται και που οι άλλοι δεν είχαν την τόλμη να υλοποιήσουν. Όχι από ταξική ευαισθησία, αλλά γιατί ένα τμήμα από αυτές θίγει τα άνομα συμφέροντά τους.

Κοινωνίες του ελέγχου

Η κρίση έχει αλλάξει τα πάντα σε βάθος. Τα Μνημόνια, ως φορείς βιοπολιτικής, δηλαδή ως πολιτικές που αλλάζουν νοοτροπίες, έχουν παίξει σημαντικό ρόλο. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτά που προκαλούν αλλαγές, δεδομένου ότι η εφαρμογή τους έχει ουσιαστικά αποτύχει. Είναι και η όποια κοινωνική αντίδραση στις μνημονιακές πολιτικές.

Η βιοπολιτική αποτελεί μια νεόκοπη μέθοδο της πολιτικής. Πέρα από ιδεολογίες και οράματα, αποβλέπει στη διαχείρισης της ζωής. Η βιο-εξουσία επιδιώκει τη συναίνεση του πλήθους στις επιλογές της ηγεσίας μέσα από πολιτικές εκφοβισμού. Η βιοπολιτική πήρε μεγάλες διαστάσεις στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού και αποτέλεσε το «επιστημονικό» εργαλείο επιβολής του.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι «κοινωνίες της πειθαρχίας» να μετατραπούν σε «κοινωνίες του ελέγχου». Ο έλεγχος μέσα από διάφορες μεθόδους νουθεσίας, αγωγής και επιστημονικής πρόληψης εισχωρεί σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής, στις σχέσεις και στην ίδια τη συνείδηση του ατόμου.

Όπως με σαφήνεια έχει εξηγήσει η ομότιμη καθηγήτρια του Πάντειου Πανεπιστήμιου Ιωάννα Τσιβάκου από το 2010, στόχος είναι να εξαφανιστεί το «εμείς» και το υποκείμενο «να εσωτερικεύσει την ιδέα ότι είναι αποκλειστικά υπεύθυνο της μοίρας του και, επίσης, ότι η ευημερία του εξαρτάται από την πρόθυμη ευθυγράμμισή του με τα προαπαιτούμενα μιας παγκοσμίως απελευθερωμένης αγοράς. Σε μια τέτοια κοινωνία, οι ευπροσάρμοστοι και επιτήδειοι, οι ευφάνταστοι και δημιουργικοί ίσως αντέξουν. Οι αδύναμοι κοινωνικά, οι “αιθεροβάμονες”, οι στοχαστικοί και “ποιητικοί”, οι μειονεκτούντες, φυσικά ή πνευματικά, θα περιθωριοποιηθούν».

Κρίση και απομυθοποίηση

Το «μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου αυτό έκανε. Μετέφερε την ενοχή από τους λίγους στους πολλούς. Μόνο που αυτό στην ιδιόρρυθμη Ελλάδα δεν επιτεύχθηκε. Ακριβώς τα αντίθετα έχουν συμβεί και αυτό θα φανεί αργά ή γρήγορα στην πράξη. Η κρίση, πάντως, επανέφερε κάπως το μέτρο. Απομυθοποίησε πλήρως την γοητεία των πολιτικών προσώπων και της εξουσίας. Αποκάλυψε την ουσία του ευρωπαϊκού ιδεώδους.

Έχω υποστηρίξει και υποστηρίζω ότι «το ευρώ είναι έδαφος». Δεν έχω, όμως, τίποτε να αντιτάξω στον  ευρωπαϊστή κύριο δίπλα μου που ετοιμάζεται να χάσει τα δύο του σπίτια και σκέφτεται λογικά «μήπως εκτός ευρώ σώσω το ένα;» Οι εσωτερικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο μυαλό των πολιτών είναι τεράστιες και αφανείς, λόγω της αποσιώπησής τους από τα κόμματα και τα Μίντια.

Υπό αυτό το πρίσμα, στις επόμενες εκλογές θα χρειαστεί πολύ προσοχή από όλους, πολίτες και πολιτικούς. Η λαχτάρα απεμπλοκής από τα δεινά δεν είναι καλός σύμβουλος. Αν ο θυμός και ο λαϊκισμός της Δεξιάς δεν είχε ρίξει τον Ελευθέριο Βενιζέλο είναι πιθανό να είχαμε αποφύγει πολλά δράματα. Αν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο μόνος μεταπολιτευτικός ηγέτης που είχε σχέδιο για τη χώρα, είχε μείνει άλλη μία τετραετία και το έργο του είχε εδραιωθεί, τότε, και το επερχόμενο ΠΑΣΟΚ θα ήταν πιο έτοιμο να κυβερνήσει. Δεν θα είχαμε τα δραματικά πειράματα του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων, των ΑΣΚΕ, τις δύο ΑΤΑ των 25% κ.ο.κ. Στην Ελλάδα οι εκτελεστικοί κύκλοι απαιτούν τουλάχιστον επταετία για να παραχθεί αποτέλεσμα.

Οι συστημικές λύσεις…

Είναι πλέον σαφές στους περισσότερους ότι η εφαρμογή των μέτρων που έχουν συμφωνηθεί θα αποσαρθρώσει την ελληνική κοινωνία, με άγνωστες συνέπειες, δημοσιονομικές και πολιτικές. Είναι πλέον επίσης σαφές ότι με την γραμμική εφαρμογή των συμφωνηθέντων δεν μπορεί να συντελεστεί το ξερίζωμα της υποταγής και της βαθιάς εθνικής κατάθλιψης.

Και το σημαντικότερο: Οι συστημικές λύσεις και πολιτικές που επιβάλλονται δεν λύνουν κανένα δικό μας πρόβλημα. Είναι σαφές ότι χρειάζονται πλέον ρηξικέλευθες λύσεις, ολοκληρωμένες και στιβαρές. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με μια αποφασιστική διαπραγμάτευση με όρους που μπορεί να διαμορφώσει η εθνική ενότητα.

Η ιστορία παραμένει ανοιχτή και απρόβλεπτη. Με την υβριδική κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ,  η Μεταπολίτευση έκλεισε οριστικά. Αν η κυβέρνηση αυτή αποτελεί το τέλος του παλιού καθεστώτος ή την αρχή του καινούργιου θα παιχτεί τα επόμενα χρόνια, ίσως μέχρι το ψυχικό ορόσημο του 2021…